​Acht soorten narcisme en hoe je ze herkent

We spreken vaak over ‘de narcist’. Vroeger stelde ik me altijd een ijdele man voor die urenlang voor de spiegel stond om zijn haar perfect te stijlen. Vol zelfvertrouwen en arrogant, en die altijd in het middelpunt van de belangstelling wilde staan. Maar inmiddels weet ik dat er verschillende soorten narcisme zijn die ook nog eens niet zo makkelijk te herkennen zijn. En dat narcisme ook bij vrouwen voorkomt.

Wat deze verschillende soorten van narcisme gemeen hebben, is het gevoel van superioriteit: hij of zij voelt zich beter dan anderen en vindt dat hij of zij meer waardering verdient dan anderen. De manieren waarop dit zich uit, verschillen echter aanzienlijk.

De grandioze narcist

Deze narcist komt het dichtst in de buurt van mijn oorspronkelijke beeld. Hij of zij voelt zich superieur aan anderen, zoekt voortdurend naar bewondering en staat graag in het middelpunt van de belangstelling. Is dominant en schept graag op. Heeft daarnaast een gebrek aan empathie.

Deze zelfverzekerdheid is echter vaak een façade voor een diepgewortelde onzekerheid en een laag zelfbeeld. Wanneer dingen niet gaan zoals gewenst, of als hij of zij kritiek krijgt, volgt een onredelijke boosheid. De schuld wordt altijd bij iets of iemand anders gelegd.

Deze soort van narcisme is het makkelijkst herkenbaar; dat wordt ook wel open narcisme genoemd.

Een vrouw ging, toen haar moeder ziek was en zorg nodig had, nauwelijks langs en liet de zorg aan haar broers en zussen over, maar tijdens de begrafenis vestigde ze alle aandacht op zich met een emotionele toespraak die alleen over haar zelf en haar verlies ging.

De verborgen narcist

Deze narcist is subtieler in zijn of haar uitingen en daardoor moeilijker te herkennen. Vaak zijn ze introvert en kunnen ze zich verlegen of bescheiden voordoen. Achter deze façade schuilt een sterke behoefte aan bewondering. Hij of zij kan passief-agressief gedrag vertonen en ziet zichzelf vaak als slachtoffer.

Een verborgen narcist kan bijvoorbeeld voortdurend klagen over zijn of haar leven, terwijl in werkelijkheid iedereen om hem of haar heen wordt gemanipuleerd om zijn of haar behoeften te vervullen.

Je partner zegt dat het hem niet uitmaakt waar jullie gaan eten, maar is vervolgens de hele avond chagrijnig en kritisch over het gekozen restaurant.

Een kenmerk van de verborgen narcist – en dat geldt ook voor een groot aantal van de hieronder beschreven soorten van narcisme – is dat de buitenwereld de mooie kant ziet, alleen bij de intimi gaat het masker af en wordt het echte gezicht en het onderuithalende gedrag getoond.

De kwetsbare narcist

Dit type narcist heeft een laag zelfbeeld en voelt zich vaak slachtoffer van de omstandigheden. Is sociaal onhandig en kan verbitterd raken. Zijn of haar lijden is altijd erger dan dat van anderen, die wel de oorzaak zijn of ​h​aar ellende. De kwetsbare narcist voelt zich net zo groots als de grandioze narcist.

Je vriendin klaagt constant over hoe slecht en onrechtvaardig ze behandeld wordt door vrienden of familie, maar is zelf enorm oordelend en kritisch over anderen

De filantropische (of gemeenschappelijke) narcist

Deze narcist doet zich voor als altruïstisch, maar zijn of haar goede daden zijn vaak gericht op het verkrijgen van bewondering en lof. Of het nu gaat om vrijwilligerswerk of het oprichten van een non-profitorganisatie, alles wordt uitgebreid en overdreven gepresenteerd op sociale media en in contact. Het draait om hem of haar, om bewondering.

De filantropische narcist wil dat iedereen ziet hoe goed hij of zij is, en als iemand deze erkenning niet geeft, wordt deze persoon als jaloers bestempeld. In persoonlijke relaties is hij of zij vaak egocentrisch en toont weinig empathie.

Je buurman organiseert een inzamelingsactie voor een goed doel, maar besteedt meer tijd aan het posten van foto’s van zichzelf en het benadrukken van zijn eigen bijdrage dan aan het daadwerkelijke doel.

Dit type narcist kom je ook tegen in spirituele en sekte-achtige gemeenschappen. Dit is een ideale positie om macht en controle te hebben en zelfs mensen te mishandelen, misbruiken of beschamen als ze tegen hem of haar in gaan.

De zelfingenomen narcist

Deze narcist is extreem moralistisch en veroordelend, heeft een rigide wereldbeeld. Hij of zij gelooft dat hij of zij beter is dan anderen en heeft moeite met andere meningen. Alles is zwart-wit: iemand is fout of goed.

Plezier en ontspanning maken vaak geen deel uit van zijn of haar leven, en als anderen het moeilijk hebben, legt hij of zij de verantwoordelijkheid bij die persoon. Het is niet aan hem of haar om te helpen. De zelfingenomen narcist kan zelfs andere mensen belachelijk maken die niet aan hun hoge standaarden voldoen. Daar heeft hij of zij geen tijd of geduld voor.

Je collega weigert haar partner die in moeilijkheden verkeert te helpen. Ze zegt dat hij het aan zichzelf te danken heeft.

De verwaarlozende narcist

Deze narcist is emotioneel afstandelijk en toont weinig interesse in de behoeften van anderen. Zijn of haar bevestiging komt eerder uit professionele of publieke dan uit intieme relaties. Als partner heb je het gevoel dat je niet bestaat. De verwaarlozende narcist lijkt niet om je te geven. Hij of zij is gewoon niet met jou bezig, de focus ligt op andere zaken.

Je partner reageert nauwelijks op jouw verdriet of vreugde. Hij of zij is meer geïnteresseerd in zijn of haar werk of hobby’s.

De kwaadaardige narcist

Deze soort van narcisme is de meest kwaadaardige. Deze narcist heeft manipulatieve en kwaadaardige eigenschappen en neigt naar sadisme. Hij of zij geniet van het leed van anderen, toont geen enkel geweten. Heeft diepe minachting voor de behoeften en veiligheid van anderen. Het gedrag kan zelfs escaleren naar geweld, wat ze bijzonder gevaarlijk maakt.

Haar man greep haar bij de nek en zei naderhand tegen haar dat ze zich niet moest aanstellen. Ze leefde toch nog? En hij wilde het niet doen, maar moest wel door haar eigen gedrag.

Gezond narcisme

Naast deze soorten bestaat er ook een gezond soort van narcisme. Iedereen heeft namelijk wel iets narcistisch in zich, zoals trots zijn op prestaties en dat willen delen. Maar zonder de behoefte om anderen te kleineren of omlaag te halen. Zonder zichzelf op te hemelen. Dit gezonde narcisme is zelfs nodig om succesvol te zijn in het leven, zoals het opbouwen van een carrière of het leiden van een bedrijf.

Vol trots vertelt ze in een netwerkbijeenkomst hoe goed het gaat met haar bedrijf en dat ze daar zo blij mee is. Ze geeft een paar voorbeelden zonder te pochen, te overdrijven of ogen uit te steken. Het is te zien hoe goed het haar doet. 

Een zoektocht naar aandacht en bewondering

Zoveel soorten van narcisme met zoveel vormen van verschillend gedrag en met een verschillende impact. De ene vorm gevaarlijker dan de andere. Het is helaas niet altijd zo zwart wit, iemand kan gedrag laten zien uit meerdere vormen tegelijkertijd. Wat ze allemaal gemeen hebben, is de zoektocht naar aandacht en bewondering. En het idee beter te zijn dan jou.

Het is belangrijk om te onthouden dat dit voorbeelden zijn en dat narcisme een complex spectrum is. Niet iedereen die af en toe een van deze gedragingen vertoont, heeft een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Een diagnose kan alleen worden gesteld door een professional. Wil je daar meer over weten? Je leest het – en nog veel meer – in mijn gratis e-book.

Wil je reageren op dit blog? Je bent van harte welkom! Weet dat het openbaar staat, je reactie dus ook. Je kunt ook  anoniem reageren. Je naam of mailadres worden nooit zichtbaar gemaakt. Je mag me ook altijd persoonlijk benaderen.