Het gekookte kikkersyndroom verklaart waarom je bij de narcist blijft

‘Ik begrijp niet hoe ik, een verstandige en zelfstandige vrouw/man, zo lang bij hem/haar ben gebleven. Ik voelde wel dat er iets niet klopte, maar kon er mijn vinger niet op leggen. Ik vind het zo stom en neem het mezelf kwalijk.’ Je wilt niet weten hoe vaak ik woorden van deze strekking hoor in mijn praktijk. Mensen schamen zich ervoor; of ze nu uit een relatie met iemand met narcistisch gedrag (hierna: narcist) van 6 maanden zijn gekomen of een van 30 jaar. Dat begrijp ik, ook ik heb deze gedachten en gevoelens gehad.

Geen kans in zo’n relatie

Je hoeft je niet te schamen, het is namelijk verklaarbaar. Ten eerste: als je niet weet wat narcisme is en waar je mee te maken hebt, dan weet je ook niet wat te doen. Je stapt in de relatie vanuit jouw normen en waarden. Je stelt je open en kwetsbaar op, zet je er volledig voor in, neemt verantwoordelijkheid voor je gedrag. Je wilt je zo opstellen en vindt dat ook niet meer dan normaal. Je verwacht dit ook terug. Maar voor een narcist is dat niet normaal. Een relatie moet verlopen zoals hij of zij dat wil. Er is geen samen, geen wederkerigheid en er wordt zeker geen verantwoordelijkheid genomen voor het gedrag. Alles wordt bij jou neergelegd.

Je raakt steeds verder van jezelf verwijderd

Loop je niet mee in het spoor van de narcist, dan zorgt hij of zij er wel voor dat je dat wel doet door je te manipuleren, je emotioneel te chanteren. En daar komt het gekookte kikkersyndroom – een verhaal van Oliver Clerc, Frans auteur en filosoof – om de hoek kijken. Het verhaal is gebaseerd op een wetenschappelijk aangetoond gegeven. De tweede verklaring waarom je zo lang bent gebleven. Het verklaart hoe je in een negatieve spiraal terechtkomt en steeds verder van jezelf wegraakt. Ik vertel het in mijn eigen woorden.

Het gekookte kikkersyndroom

Als je een kikker wilt doden door hem in kokend heet water te stoppen, dan zal de kikker onmiddellijk uit de pan springen en zo zichzelf redden. Maar als je een kikker in een pan met koud water doet en deze langzaam verwarmt, dan past de kikker zijn lichaamstemperatuur aan tot hij geleidelijk aan gewend raakt aan de situatie. Als het water begint te koken, kan de kikker zijn temperatuur niet meer verder aanpassen en zal proberen te ontsnappen. Helaas heeft hij dan al zo veel energie verspild en zich zo vaak aangepast dat hij niet meer de energie heeft om te springen en niet meer in staat is zichzelf te redden. Hij sterft.

Steeds maar weer aanpassen

De vraag die erbij gesteld wordt: Is de kikker gedood door het kokende water of omdat hij niet in staat was te beslissen wanneer aan de situatie te ontsnappen? Voor mij zit het antwoord in het geval van een relatie met een narcist in het tweede. Als een verandering zich traag voordoet – narcisten kunnen heel subtiel te werk gaan – dan hebben we het meestal niet in de gaten, zelfs al voelen we dat het ergens niet klopt. Ik zeg altijd: als je niet weet waar je mee te maken hebt, word je erin gezogen en leeggezogen.

Nog meer manipuleerbaar

Partners van narcisten hebben een hoge mate van zorgzaamheid, een hoge dosis verantwoordelijkheidsgevoel en heel veel empathie. Dit zijn super goede eigenschappen, maar de narcist maakt er helaas wel gebruik van in zijn of haar spel. Met als gevolg: je zoekt het bij jezelf en past je aan, cijfert jezelf weg, loopt nog een tandje harder, neemt nog meer verantwoordelijkheid op je en verliest, net als de kikker, steeds meer energie. Je raakt steeds meer bij jezelf weg, steeds meer mentaal, emotioneel en fysiek uitgeput en door dit alles nog meer manipuleerbaar. Je zit in een vicieuze cirkel.

Niet hoeven schamen

Een kennis van mij zei heel treffend: ik wist dat ik eruit moest, maar er was geen uitgang. Je ziet hem niet eens meer, probeer er dan maar eens uit te stappen. Kun je nu begrijpen, als je deze twee redenen leest, hoe moeilijk weggaan is? Dat het helemaal niet raar is dat je (zo) lang gebleven bent? Je hoeft je nergens voor te schamen. Je hebt te maken (gehad) met een meestermanipulator. Het is juist super dat je bent weggegaan en weer voor jezelf gaat staan. En dat geldt ook als de narcist de stap heeft genomen om weg te gaan. Wees liever trots op jezelf.

Wat een veerkracht

De kikker gaat dood helaas, maar bij mijn cliënten ervaar ik iedere keer weer wat het raken van de gloeiend hete bodem van de pan met ze doet. Er komt een veerkracht boven die maakt dat ze weg kunnen gaan. Soms lukt dat in één keer, veel vaker zijn er meerdere pogingen voor nodig. Gemiddeld zeven tot acht keer. Ook dat is dus niet raar. Je gaat en blijft pas weg op jouw tijd, wat een ander ook zegt en vindt. Sommige cliënten zoeken mijn hulp tijdens het proces van weggaan, anderen komen na de scheiding bij me terecht.

Kennis is macht

Nu ken je het gekookte kikkersyndroom, zorg ook dat je weet wat narcisme is als dat nog niet het geval is. Weet welk gedrag erbij past, wat de gevolgen zijn en vooral wat je kunt doen om te herstellen, om (weer) jezelf te worden. Tijdens de relatie – zodat je in je kracht deze kunt beëindigen – en erna. Lees (meer) over narcisme in een van mijn e-books. Wil je reageren? Graag. Weet wel dat het artikel openbaar staat, je reactie ook. Je kunt er voor kiezen anoniem of onder een gefingeerde naam te reageren. Dit artikel is eerder verschenen bij Blogzinnig.